Terugblik 2021 met Dirk de Ruysscher

Long

Een hoogtepunt was de publicatie van twee belangrijke studies. Een studie met immuuntherapie samen met radio-en chemotherapie, gevolgd door immuuntherapie bij stadium 3 niet-kleincellige longkankerpatiënten. Dit was de eerste studie wereldwijd om dat op zo’n grote schaal te doen, wat de basis gaf voor een lopende wereldwijde gerandomiseerde studie. De tweede studie had betrekking op patiënten met kleincellige longkanker, zonder uitzaaiingen, om daar immuuntherapie toe te voegen bij de radio-en chemotherapie en de profylactische hersenbestraling. Dirk: ‘Twee enorm relevante studies, omdat beiden de basis vormen voor nieuwe inzichten en nieuwe studies om de overleving van deze patiënten te verbeteren.’

Studie immuuntherapie Rianne Vaes

Tot voor kort konden we de veranderingen in het afweersysteem, voor en tijdens behandeling, niet volgen en begrijpen waarom de immuuntherapie al dan niet aanslaat. Daarom is vorig jaar een studie gepubliceerd met als doel het meten van indicatoren in het bloed die de mate van activatie van het eigen afweersysteem kunnen weergeven. Dirk: ‘We hebben eiwitten in het bloed gevonden die de effecten van immuuntherapie kunnen voorspellen en welke systemen ze activeren. Deze nieuwe inzichten zullen in de toekomst bijdragen aan het verder optimaliseren van immuuntherapie en het aanzetten van de eigen afweerreactie.’ De studie heeft zelfs al een vervolg gekregen en is recent opgestart, met als doel: Het herkennen van veranderingen van het afweersysteem in patiënten met stadium III niet-kleincellige longkanker die gelijktijdig worden behandeld met chemotherapie, bestraling en aanvullende immuuntherapie en specifiek of protonentherapie hiervoor beter is dan de standaard fotonenbehandeling. Vragen die beantwoord moeten worden: Welke patiënten hoeven geen aanvullende behandeling meer te krijgen, dus zijn genezen zonder immuuntherapie? En hoe kunnen we die patiënten, die niet zijn genezen met immuuntherapie, nieuwe behandelingen gaan aanbieden, waardoor ze een hogere kans hebben op genezing? Dirk: ‘Dit is de eerste keer dat dergelijke gegevens bekend zijn in prospectieve studie. Het klinkt eenvoudig, maar dat is het niet. Toch kan het veel mogelijkheden bieden voor de toekomst.’

Avatar creëren – inzicht in behandelingen

Daarnaast is er een mooi labonderzoek verricht dat ons in staat stelt om organoïden, oftewel mini-orgaantjes van patiënten te kweken en die te gebruiken als ‘avatar’ om te weten te komen hoe een patiënt gaat reageren op een bepaalde behandeling, bijvoorbeeld radiotherapie met fotonen of protonen of medicamenten. Er wordt hierbij gekeken in het bloed en naar kweken van tumoren, maar ook van normale cellen, of cellen van long-origine. Een avatar is een klein stukje kankerweefsel dat tijdens de behandeling van de patiënt sowieso wordt afgenomen, middels een punctie of endoscopie. Dit onderzoek biedt perspectieven naar de toekomst, want het geeft inzicht in welke behandeling zinvol is en welke niet. Daarnaast kunnen we ook weten wat de resistentie- mechanismen zijn en welke behandelingen we moeten toevoegen om de overleving te verbeteren. Rianne Vaes werkte ook aan dit onderzoek mee, samen met de onderzoeksgroep van Marc Vooijs. In het verlengde hiervan een highlight was het paper van Kim Kampen, in 2021 gepubliceerd in ‘Nature Metabolism’. ‘Hiermee zit Maastro in de laatste ronde voor een subsidie om bestaande medicamenten voor andere indicaties en die aminozuren remmen, om bij patiënten te gaan uittesten. Eveneens een belangrijk perspectief voor de toekomst, aldus Dirk.‘

Preventie van hersenmetastasen bij niet-kleincellige lonkanker

Vorig jaar is een studie gestart waarbij we de kans op uitzaaiingen in de hersenen willen terugbrengen tot 5%. We hebben immers gezien dat immuuntherapie de gevoeligheid van kankercellen voor radiotherapie verhoogt en dat immuuntherapie ook de kans op uitzaaiingen in de hersenen vermindert. Daarom combineren we een heel lage dosis preventieve hersenbestraling met immuuntherapie zodat we met heel weinig bijwerkingen de kans op uitzaaiingen in de hersenen drastisch kunnen verminderen. Het concept van het verhogen van de efficiëntie van radiotherapie door immuuntherapie biedt ook kansen om meer orgaansparend te werken zodat geen zware operaties hoeven te gebeuren, zoals bij endeldarm- of prostaatkanker. Dit kan in combinatie met een ander speerpunt van Maastro, namelijk brachytherapie. Deze initiatieven sluiten naadloos aan bij alle andere speerpunten: het bieden van betere kwaliteit van leven, verminderen van cognitief vermogen, brachytherapie, individualisering van de therapie, en protonen.

“We moeten snel en competitief zijn. Als je de enige ter wereld bent die aan iets werkt ben je ofwel geniaal of het slaat nergens op”.

Optimale definitie van het te bestralen volume bij thymoma

Thymoma is een zeldzame tumor die tussen beide longen ligt. Voor de behandeling ervan is het MUMC⁺ een expertcentrum in Nederland. Thymoma wordt soms na de operatie bestraald en hiervoor zijn protonen vaak de beste therapie. Een internationale studie van Dr. Stéphanie Peeters heeft voor het eerst aangetoond hoe het te bestralen gebied het best bepaald kan worden. Hierdoor zijn de volumes die bestraald worden verkleind zonder verlies van de baten. Dit leidt tot minder bijwerkingen en een hogere levenskwaliteit.